Zaydiyya as a Political Actor in Ottoman-Yemen Relations -An Evaluation of Mehmed Memduh and His Miftah Yemen-

İslam tarihinin erken dönemlerinden itibaren Müslümanlar arasında mezhep temelli bir dinî-toplumsal yapının teşekkül ettiği ve mezheplerin Müslüman kimliğinin belirleyici parçası haline geldiği görülmektedir. Bu süreçte mezhepler, toplumsal hayatta dinî alanda etkili olmanın yanı sıra, siyasi, kültürel ekonomik alanlarda da faktör olarak işlev görmeye başlamıştır. Başlangıçta kaynaklı problemler etrafında şekillenen zamanla farklı boyut içerisine girmeleri beraberinde mezhepleri tartışılır hale getirmiştir. 3/9. yüzyıldan mezhepler dini anlama yaşama noktasında bireysel veya tercih ötesinde sıklıkla siyasal harekete dönüşerek devletleşme arayışı içerisinde olmuşlardır. makalenin konusu Zeydiyye’nin Osmanlı-Yemen ilişkilerinin şekillenmesindeki yerinin tespiti siyasî aktör ilişkiler üzerindeki etkisinin değerlendirilmesidir. Konu, Mehmed Memduh’un Miftah-ı Yemen isimli eseri ile sınırlı tutulacaktır. Konunun bu şekilde sınırlandırılmasının sebebi, eserinde meseleye siyasî, sosyolojik açılardan bakıyor olması konunun tarihi arka planına olan hâkimiyetidir. Eserlerinden onun coğrafyası, tarihi, Şia Zeydîler hakkında detaylı bilgi sahibi olduğu anlaşılmaktadır. mevcut iki eserine baktığımızda öncesi bölgenin durumu İslamlaşma süreci veren yapısına dikkat çektiği, coğrafî sebeplerin sıra özellikle faktörü üzerinde durduğu Zeydiyye bölgede sürekli iktidar iddiası çabası olmuştur. 122/740 yılında iktidarı ele geçirmek amaçlı hareket ortaya çıkan imamet inancının gereği olarak, 280/893 Yahya b. Hüseyin’in Yemen’e gitmesinden kendi devlet yapılanması varlığını günümüze kadar taşımıştır. Osmanlı Devleti öncesinde gibi Devleti’nin Yemen’i idaresine almasından sonra buldukları her fırsatta hâkimiyetlerini ilan etmişlerdir. bütün çabalarına rağmen Kuzey Yemen’in idaresi altına girdiğini söylemek pek mümkün gözükmemektedir. ilişkilerinde belirleyen faktörler unsurunun önemli yer tuttuğu çalışmanın amacı, Zeydiyye’nin, ilişkilerindeki konumunu açıklığa kavuşturmaktır. çalışma uluslararası ilişkilerde unsur alıp almadığının açıdan nasıl rol oynadıklarının anlaşılmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir. alanında şimdiye yapılan çalışmaların büyük kısmı tarihsel planı öğretilerinin üzerinedir. Küreselleşme süreci, dünyasının güncel vs. sebepleri dikkate aldığımızda artık günümüzde folklorik boyutu durmanın yerinde gerekli olduğunu düşünmekteyiz. tür çalışmalarda ulaşılmak istenen nihai sonuç, yapılacak diğer çalışmalardan elde edilecek verilerin de desteğiyle siyasi teorik çerçevesinin oluşturulabilmesidir. ilişkileri üzerine çalışmalar daha ziyade ekonomi siyaset bilimi açısından alındığını göstermektedir. Öte yandan mezhebin çıkışı, tarihçesi, görüşleri içerisindeki yeri Konumuz gerek gerekse yeterli Biz itikadi farklılaşma olmalarının olgu alınması gerektiği kanaatindeyiz. Buradaki iddiamız konumlarının aldığıdır. çalışmada, konu dışlayıcı yaklaşımdan uzak betimleyici yöntemle alınmaya çalışılacaktır. üzerinden yürüttüğümüz şekillenmesinde temelde üç faktörün bize İlki coğrafi sebeplerdir. Zeydîlerin yaşadığı bölgesi için zorluk oluşturmasına karşılık sığınak İkincisi devletinin isabetsiz politikaları görev yapan memurların kötü uygulamalarıdır. Üçüncüsü ise faktörüdür. Öngörümüz doğrultusunda nitelikli din anlayışının bölgedeki olma fırsatını kaybetmemek girme eğiliminde olmamıştır. arasındaki ilişkilerin tavrının söylenebilir.